Trả lời

Bố của Lê Quý Đôn là Ông Lê Trọng Thứ đòi đánh đòn Lê Quý Đôn vì cho là con trai minh đã có vẻ hỗn láo dám đói đáp và chê một người bạn đồng liêu của minh, một ông quan Thương thư, là không biết (dốt) chữ . Quan Thượng thư thấy Lê Qúy Đôn thông minh, nên đã xin bố Lê Trọng Thứ tha cho với điều kiện Lê Quý Đôn phải ứng khẩu một bài thơ tạ tội.

Cậu con Lê Quý Đôn xin quan Thượng ra đầu đề.

Quan Thượng nói:

- Phụ thân cậu đã bảo cậu "Rắn đầu Rắn cổ." Cậu cứ lấy đó làm đề bài.

Lê Quý Đôn ngẫm nghĩ một chốc rồi đọc:

Chẳng phải liu điu vẫn giống nhà!
Rắn đầu biếng học quyết không tha
Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,
Nay thét, mai gầm rát cổ cha.
Ráo mép chỉ quen tuồng lếu láo,
Lằn lưng chẳng khỏi vết roi da.
Từ nay Trâu Lỗ xin siêng học,
Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia!

Đề bài là do quan Thượng thư đặt ra, ý nói cậu bé cứng đầu, lười học. Vậy mà Lê Quý Đôn đã tài tình sử dụng từ "Rắn" để ghép vào trong nội dung các câu thơ của mình: Rắn liu điu, Rắn đầu, Rắn hổ lửa, Rắn mai gầm, Rắn ráo, Rắn thằn lằn, Rắn hổ trâu, Rắn hổ mang và ví mình như Khổng Tử - Mạnh Tử (từ nay Trâu Lỗ xin siêng học).

Quan Thượng thư hết sức thán phục.